رمزارزها (رمزپول‌ها) نوعی از «ارزهای دیجیتال» یا «ارزهای مجازی» هستند که با استفاده از فناوری رمزنگاری و بلاک‌چین خلق شده و معمولاً به صورت غیرمتمرکز اداره می‌شوند. اولین رمزارز و مهم‌ترین آن بیت‌کوین است که در سال ۲۰۰۹ پس از بحران مالی جهانی، توسط فرد یا گروهی ناشناس با نام ساتوشی ناکاموتو معرفی شد. بیت‌کوین یک ارز دیجیتال غیرمتمرکز است که بدون نیاز به بانک مرکزی یا واسطه، از طریق شبکه همتا به همتا منتقل می‌شود. تراکنش‌های بیت‌کوین به شکل رمزنگاری‌شده در یک دفتر کل توزیع‌شده (بلاک‌چین) ثبت و تأیید می‌شوند. هدف اصلی ساتوشی ناکاموتو از ابداع بیت‌کوین جلوگیری از چاپ بی‌رویه پول توسط دولت‌ها و ایجاد سیستمی مبتنی بر اعتماد رمزنگاری‌شده عنوان شده است.

فناوری بلاک‌چین که پایه بیت‌کوین است، در دهه ۱۹۹۰ میلادی معرفی شد اما در سال ۲۰۰۸ با وایت‌پیپر ساتوشی ناکاموتو برای بیت‌کوین به شهرت رسید. بلاک‌چین زنجیره‌ای از بلوک‌های حاوی اطلاعات تراکنش است که توسط گره‌های شبکه تأیید و همگام می‌شود و امکان تمرکززدایی و شفافیت را فراهم می‌کند. پس از ظهور بیت‌کوین، رمزارزهای متعددی با اهداف و فناوری‌های متنوعی توسعه یافتند. مشهورترین آنها ارز دیجیتال اتریوم است که در سال ۲۰۱۳ توسط ویتالیک بوترین طراحی شد. اتریوم علاوه بر داشتن پول دیجیتال (اتر)، پلتفرمی برای اجرای قراردادهای هوشمند است و امکانات گسترده‌تری نسبت به بیت‌کوین ارائه می‌کند. سایر رمزارزهای شناخته‌شده شامل لایت‌کوین، ریپل، مونرو، زی‌کش، کاردانو، بایننس‌کوین و صدها ارز دیجیتال دیگر هستند که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند.

علاوه بر این رمزارزهای شناخته‌شده، «استیبل‌کوین»ها نیز بازار مهمی هستند. به‌عنوان مثال، تتر (USDT) یک ارز دیجیتال با پشتوانه دلار آمریکاست که برای حفظ ثبات قیمت طراحی شده و همیشه تقریباً معادل یک دلار معامله می‌شود. هدف از ایجاد تتر و سایر استیبل‌کوین‌ها محافظت از سرمایه کاربران در برابر نوسانات شدید بازار رمزارزها و تسهیل نقل و انتقال دلاری در اکوسیستم رمزارز است.
به گزارش داود یوسفی (نویسنده مقالات مختلف اقتصادی در اقتصاد آفرین، افق اقتصادی و…) به طور کلی رمزارزها – مشابه ارزهای فیات بدون پشتوانه دولتی – می‌توانند برای پرداخت، معامله آنلاین و حفظ ارزش دارایی استفاده شوند، اما ویژگی غیرمتمرکز و رمزنگاری‌شده آنها فرصت‌ها و چالش‌های جدیدی ایجاد کرده است.

وضعیت جهانی رمزارزها

در سطح بین‌المللی، پذیرش رمزارز یا کریپتو (Crypto) در سال‌های اخیر افزایش چشمگیری داشته است. طبق گزارش‌های آماری، کشورهای امارات متحده عربی ویتنام و ایالات متحده آمریکا به ترتیب با ۳۰٫۴٪، ۲۱٫۲٪ و ۱۵٫۶٪ از جمعیت، بیشترین نرخ مالکیت ارزهای دیجیتال در جهان را دارند. شایان ذکر است که ایران با ۱۳٫۵٪ جمعیت (حدود ۱۲ میلیون نفر) در رتبه چهارم جهان قرار دارد. روندها نشان می‌دهد در شرایط بی‌ثباتی اقتصادی و تحریم‌های مالی، بسیاری از ایرانیان به طور فزاینده از رمزارزها به‌عنوان ابزاری برای حفظ ارزش دارایی و دور زدن محدودیت‌های بین‌المللی استفاده می‌کنند. به عنوان نمونه، یک تحلیل بلاک‌چین گزارش داده است که در سال ۲۰۲۴ ایرانیان حدود ۴٫۲ میلیارد دلار رمزارز خریداری کرده‌اند که ۷۰ درصد بیشتر از سال قبل بوده و عمدتاً با هدف حفظ سرمایه و دور زدن تحریم‌ها صورت گرفته است.

از سوی دیگر، در سطح جهان رمزارزها به حوزه‌های کاربردی جدیدی راه یافته‌اند. به‌عنوان مثال، رمزارزها در برخی کشورها (نظیر السالوادور) به‌عنوان وسیله پرداخت رسمی پذیرفته شده‌اند و شرکت‌های بزرگی همچون تسلا و مایکرواستراتژی سرمایه‌گذاری عمده‌ای در بیت‌کوین انجام داده‌اند. مفاهیم جدیدی مانند قراردادهای هوشمند (Smart Contracts) و امور مالی غیرمتمرکز (DeFi) طی چند سال اخیر مطرح شده که کاربردهای رمزارزها را فراتر از صرفاً ابزار معاملاتی معمول کرده است. رمزارزها امکان تسهیل حواله‌های ارزی و دسترسی افراد بدون دسترسی به خدمات بانکی سنتی به سیستم مالی جهانی را فراهم آورده‌اند. به طور کلی، نوآوری در فناوری بلاک‌چین و افزایش پذیرش رمزارزها، فرصتی برای ارتقای زیرساخت‌های مالی و اقتصادی در سطح بین‌المللی محسوب می‌شود.

در عین حال، تهدیدها و چالش‌های بین‌المللی نیز وجود دارند. هک و سرقت گسترده در صرافی‌های ارز دیجیتال نظیر رخداد مشهور Mt. Gox در ژاپن و دیگر موارد نشان داده که امنیت سایبری یک نقطه ضعف مهم در این حوزه است. همچنین نوسانات شدید قیمتی رمزارزها (مثلاً سقوط‌های عمده بیت‌کوین در مقاطع مختلف) و عدم قطعیت‌های قانونی و نظارتی در بسیاری از کشورها ریسک سرمایه‌گذاری را بالا برده است. در سطح جهانی برخی کشورها نظیر چین مکرراً فعاليت‌های مربوط به رمزارزها را ممنوع کرده‌اند، در حالی که برخی دیگر به دنبال تنظیم‌گری و قانون‌گذاری سازگار با این فناوری هستند. به عنوان مثال، اتحادیه اروپا و ایالات متحده در صدد وضع قوانین شفاف‌تر برای رمزارزها هستند تا از سوءاستفاده‌های مالی و پولشویی جلوگیری کنند. از سوی دیگر، تصویب ارز دیجیتال ملی (CBDC) در برخی کشورها نیز با انگیزه‌ای مشابه و رقابتی برای رمزارزهای خصوصی صورت می‌گیرد. در مجموع، در عرصه بین‌المللی، بازار رمزارزها هم فرصت‌های نوآورانه زیادی فراهم کرده و هم چالش‌های امنیتی و نظارتی جدی در پی داشته است.

وضعیت قانونی رمزارزها در ایران

در ایران، چارچوب قانونی مشخصی برای رمزارزها وجود ندارد و مقررات فعلی در مقاطع مختلف دستخوش تغییر و ابهام بوده است. بانک مرکزی ایران در اطلاعیه‌ای در تاریخ ۹ دی‌ماه ۱۳۹۶ اعلام کرد که به‌کارگیری بیت‌کوین و دیگر ارزهای مجازی در تمام مراکز پولی و مالی ممنوع است. این اطلاعیه به‌طور مشخص معامله و استفاده از بیت‌کوین در بانک‌ها، مؤسسات مالی و صرافی‌های دارای مجوز بانک مرکزی را ممنوع اعلام کرد، اما به این معنا نیست که استخراج یا خرید و فروش فردی رمزارزها در همه زمینه‌ها جرم محسوب شود. در واقع، تنها نهادهای تحت نظارت بانک مرکزی (نظیر بانک‌ها و صرافی‌های رسمی) از انجام مبادلات رمزارز منع شده‌اند. ناصر حکیمی، معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی در همان مقطع اعلام کرد که این بخشنامه توسط شورای عالی مبارزه با پولشویی صادر شده و خود بانک مرکزی آن را سیاست نهایی خود نمی‌داند. با این وجود، پس از آن بانک مرکزی دستور فیلتر و محدودسازی گسترده صرافی‌ها و سامانه‌های خرید و فروش رمزارزها را صادر کرد و تا کنون هیچ مجوز رسمی برای تأسیس صرافی رمزنگاری در ایران صادر نشده است. به عبارتی، وضعیت مبادلات رمزارز در ایران در عمل در حوزه‌ای خاکستری قرار دارد و عملاً بازار رمزارزها از طریق صرافی‌های غیررسمی و P2P در گردش است.

از سوی دیگر، استخراج رمزارزها از لحاظ قانونی مجاز اعلام شده، اما تحت نظارت وزارت صنعت، معدن و تجارت. بنابر اعلام بانک مرکزی و وزارت صنعت، استخراج قانونی رمزارزها نیازمند مجوز از این وزارتخانه است و استخراج بدون مجوز به‌عنوان فعالیت غیرمجاز ممنوع شده است. در عمل، زیرساخت استخراج بیت‌کوین عمدتاً در قالب مراکز مجاز (با مجوز) فعالیت داشته و مراکز استخراج غیرمجاز متعدد نیز در ایران شناسایی و پلمب شده‌اند. بر اساس آخرین آمارها، بیش از ۲۵۰۰ مجوز احداث فارم استخراج ارزهای دیجیتال توسط وزارت صمت صادر شده که بخشی از آنها اعتبار خود را از دست داده است. افزون بر این، گزارش‌ها حاکی است که حدود ۵۸۰۰ مرکز استخراج غیرمجاز در کشور شناسایی شده که مجموع مصرف برق آنها حدود ۶۴۰ تا ۶۵۰ مگاوات است (رقمی معادل حدود یک‌سوم مصرف برق خانگی تهران). به همین دلیل، در مقاطعی برداشت برق زیاد مزارع استخراج باعث نوسان و بحران در شبکه سراسری برق کشور شده است.

در سطح سیاست‌گذاری کلان، مجلس شورای اسلامی و سایر نهادهای مرتبط نیز وارد عرصه شده‌اند. اخیراً معاونت قوانین مجلس در یک سند حقوقی تأکید کرده که «رمزپول» و «رمزارز» دو مفهوم جداگانه‌اند و قانون بانک مرکزی تنها در مورد «رمزپول» (ارز دیجیتال با پشتوانه پول ملی مانند رمزریال) اعمال می‌شود و شامل دارایی‌های رمزنگاری‌شده‌ای مثل بیت‌کوین و اتریوم نیست. بر این اساس، رمزارزها در ایران به‌طور رسمی جز دارایی‌های دیجیتال طبقه‌بندی می‌شوند و قانون بانک مرکزی در مورد آنها اعمال نمی‌شود. این در حالی است که بانک مرکزی تلاش کرده با تفسیر گسترده از قوانین جاری، همه دارایی‌های دیجیتال را تحت عنوان «رمزپول» (با استناد به مصوبه ریاست‌جمهور) به زیرنظر خود بکشد؛ اما مجلس این برداشت را رد کرده و صلاحیت بانک مرکزی را فقط در زمینه رمزپول‌ها دانسته است. این تضاد نظر بین نهادها نشان‌دهنده فضای حقوقی پیچیده و به‌اصطلاح «فضای خاکستری» در حوزه رمزارزها است. در حال حاضر هیچ قانون کاملی در مجلس در مورد تعیین جایگاه حقوقی رمزارزها تصویب نشده، هرچند کارشناسان و سیاست‌گذاران بر لزوم تدوین قوانین شفاف و یکپارچه تأکید می‌کنند (به‌عنوان مثال، «جلسات سیاست‌گذاری رمزارزها و رمزدارایی‌ها» در سطوح کارشناسی برگزار شده است).

اقتصاد رمزارزی ایران

بازار رمزارزها در ایران اگرچه رسمی نیست، اما از نظر فعالیت اقتصادی قابل توجه است. میزان استخراج بیت‌کوین در ایران سهم بالایی از کل استخراج جهانی دارد. بر اساس گزارش وزارت صنعت، استخراج سالیانه بیت‌کوین در جهان حدود ۳۲۴ هزار واحد (معادل تقریبی ۱۱ میلیارد دلار) است و از این مقدار، سهم ایران حدود ۴–۶ درصد برآورد شده است؛ یعنی تقریباً سالانه ۱۹ هزار و ۵۰۰ بیت‌کوین به ارزش حدود ۶۶۰ میلیون دلار تولید می‌شود. این رقم معادل ۷٫۵ درصد کل استخراج سالانه ارزهای دیجیتال جهان اعلام شده است. بنابراین ایران یکی از قطب‌های عمده استخراج رمزارز در دنیاست. البته مصرف برق ناشی از این فعالیت‌ها باعث شده در مواقع کمبود انرژی، مراجع ذی‌ربط استخراج را محدود یا ممنوع کنند، به‌خصوص در فصول کم‌آبی سال.

از منظر بازارهای معاملاتی، چند صرافی داخلی اقدام به تبادل رمزارز با ریال یا تومان می‌کنند. اگرچه هیچ کدام از این صرافی‌ها مجوز رسمی بانک مرکزی ندارند، اما صرافی‌هایی مانند نوبیتکس، ارزینجا، والکس، رمزارز نیوز و چند پلتفرم دیگر، بزرگ‌ترین صرافی‌های ایرانی هستند که خدمات خرید و فروش رمزارز را به‌صورت آنلاین ارائه می‌دهند. حجم معاملاتی این صرافی‌ها در سطح داخلی بالغ بر چند هزار میلیارد تومان است؛ مثلاً در یک سال اخیر گزارش‌هایی از معاملات روزانه چند صد میلیارد تومانی در این بازار منتشر شده است. با وجود محدودیت‌ها، تقاضای نسبتاً بالایی برای تبدیل ریال به رمزارز وجود دارد تا مردم بتوانند بخشی از دارایی‌های خود را در قالب دلار دیجیتال (مثلاً تتر) یا سایر رمزارزها نگهداری کنند.

سهم ایران از بازار جهانی رمزارزها، علاوه بر استخراج، در سمت مصرف و سرمایه‌گذاری نیز به چشم می‌آید. برآوردها نشان می‌دهد حدود ۱۲ میلیون نفر در ایران مالک رمزارز هستند که با جمعیت کشور رتبه چهارم جهانی را از نظر درصد جمعیت دارنده رمزارز داراست. این موضوع حاکی از علاقه گسترده ایرانیان به استفاده از رمزارزها است. رونق بازار ارز دیجیتال در ایران به‌خصوص ناشی از چند عامل است: کاهش ارزش مستمر ریال (تورم بالا و افزایش نرخ دلار) که باعث ریسک‌گریزی پول ملی شده، محدودیت‌های مالی ناشی از تحریم‌ها و فراهم شدن انگیزه برای حفظ ارزش دارایی و جذابیت سودهای بالای برخی رمزارزها در کوتاه‌مدت. از این رو، افراد بسیاری با نگهداری رمزارز به‌دنبال پوشش ریسک ارزشی ریال و سرمایه‌گذاری مخاطره‌آمیزتر از بازارهای سنتی هستند.

فرصت‌های سرمایه‌گذاری در این حوزه نیز همواره مطرح بوده است. برخی بنگاه‌ها و افراد اقدام به راه‌اندازی مزارع استخراج (به ویژه با استفاده از برق ارزان دولتی) کرده‌اند. به دلیل شرایط تحریم، صادرات مستقیم خدمات مالی ایران به سختی ممکن است؛ در نتیجه برخی فعالان سعی کرده‌اند از طریق استخراج و فروش بیت‌کوین و تبدیل آن به ارزهای معتبر، منابع ارزی کسب کنند. همچنین در سال‌های اخیر برخی از شرکت‌های ایرانی (نظیر شرکت‌های استخراج نفت یا معدن) به دنبال استفاده از رمزارز در مبادلات بین‌المللی بوده‌اند تا بتوانند تحریم‌های بانکی را دور بزنند. هرچند آمار دقیقی از مبادلات این‌چنینی در دست نیست، اما متولیان دولتی اشاره کرده‌اند که استفاده برخی از نهادها و حتی بانک‌ها از رمزارزها برای انتقال ارز بررسی می‌شود. در مجموع، با وجود ابهامات قانونی، اقتصاد رمزارزی ایران فعال و چند میلیارد دلاری است که شامل بخش استخراج (صادرات برق)، بخش معاملاتی (خرید و فروش توسط مردم) و بخش خدمات مرتبط (فروش تجهیزات استخراج و خدمات مالی پیرامون رمزارزها) می‌شود.

چالش‌های فنی

از نظر فنی، زیرساخت‌های کشور برخی موانع مهم را بر سر راه توسعه بازار رمزارز ایجاد کرده‌اند. قطع برق و کمبود انرژی یکی از اصلی‌ترین مشکلات است. افزایش استخراج بیت‌کوین توسط مراکز قانونی و غیرقانونی در سال‌های اخیر به حدی بود که در مواقع اوج مصرف برق منجر به خاموشی‌های گسترده شد. در تابستان ۱۴۰۳، وزارت نیرو عملاً اعلام کرد استخراج رمزارز «کاملاً ممنوع» است تا شبکه برق کشور دچار بحران نشود؛ در این مقطع حتی فعالیت ماینرهای دارای مجوز نیز به علت «بحران شدید مصرف» متوقف شد. این وضعیت نشان‌دهنده عدم تعادل زیرساخت توان برق کشور با رشد ناگهانی مصرف رمزارزی است. از طرف دیگر، تجهیز مراکز استخراج به دستگاه‌های ASIC نیازمند ارز دولتی و واردات سخت‌افزار است که به دلیل تحریم‌ها و قیمت بالای ارز آزاد، محدودیت‌های جدی دارد.

مشکل دیگر، ثبات شبکه ارتباطات و اینترنت است. ایران در سال‌های اخیر چندین بار در جریان نابسامانی‌های اجتماعی یا مانورهای امنیتی، شبکه اینترنت را تا حدی محدود یا قطع کرده است. از آنجا که فعالیت ماینرها و به‌طور کلی شبکه بلاک‌چین نیازمند اتصال دائم به اینترنت است، هرگونه اختلال سراسری اینترنت می‌تواند کار استخراج و انجام تراکنش را متوقف کند. همان‌طور که در تحقیقات فنی نشان داده شده، قطع اینترنت به معنای توقف همگام‌سازی ماینرها با بلاک‌چین و وقفه موقت در پردازش تراکنش‌هاست. این مسئله علاوه بر استخراج، تأثیر منفی بر اعتماد فعالان بازار دارد.

امنیت سایبری نیز یک چالش اساسی است. هک صرافی‌ها و کیف‌پول‌ها در سطح جهانی و محلی اتفاق افتاده است. اگرچه تاکنون حمله گسترده موفقی در سطح یک صرافی ایرانی گزارش نشده، اما نبود نظارت و مجوز رسمی امکان بروز مخاطراتی نظیر سرقت رمزارزها توسط هکرها یا طرح‌های کلاهبرداری را افزایش داده است. به طور کلی، فناوری بلاک‌چین از نظر الگوریتمی امن است، اما زیرساخت‌های عملیاتی (کیف پول‌ها، صرافی‌ها، شبکه بانکی مرتبط) ممکن است هدف حملات قرار گیرند. افزون بر این، تحریم‌های بین‌المللی بر زیرساخت‌های فنی اثر می‌گذارد؛ برای مثال دسترسی محدود به خدمات ابری یا ابزارهای تحلیلی خارجی برای فعالان ایرانی می‌تواند استفاده از تکنولوژی‌های جدید را دشوار کند.

نوسانات شدید نرخ ارز (ریال نسبت به دلار) نیز درهم‌تنیده با بازار رمزارزهای دیجیتال است. کاهش ارزش ریال باعث شده هر نوسان جزئی در قیمت ارزهای دیجیتال به‌صورت افزایشی در ریال نمود پیدا کند؛ به عنوان مثال در خرداد ۱۴۰۴ قیمت هر بیت‌کوین به حدود ۸٫۶ تا ۹ میلیارد تومان رسید که نشان‌دهنده افزایش شدید هم در دلار جهانی (حدود ۱۰۳ هزار دلار) و هم در نرخ ارز داخلی بود. این ناپایداری ارزی ضمن ایجاد انگیزه برای خرید رمزارز (برای حفظ دارایی)، دشواری‌هایی در پیش‌بینی اقتصادی و تعیین ارزش واقعی فعالان ایجاد می‌کند. به بیان دیگر، بی‌ثباتی ریال از یک سو به بازار رمزارز رونق داده و از سوی دیگر ریسک سرمایه‌گذاری و نگهداری ریال در این بازار را افزایش داده است.

مخاطرات رمزارزها

با وجود فرصت‌های اقتصادی، رمزارزها تهدیدات و مخاطرات متعددی را به همراه دارند. یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها، استفاده از رمزارزها در فعالیت‌های پولشویی و تأمین مالی غیرقانونی است. گزارش‌ها نشان می‌دهد بازار رمزارز با وجود انبوه معاملات قانونی، از سوی مجرمان سایبری و هکرها نیز هدف قرار می‌گیرد. به عنوان مثال، طبق داده‌های مرکز اطلاعات مالی ایران، تنها در یک مورد صرافی رمزارزی موسوم به SUEX حدود ۹۳۴ میلیون دلار تراکنش داشته و تقریباً ۴۰ درصد آن معادل ۳۷۶ میلیون دلار مربوط به فعالیت‌های غیرقانونی بوده است. این آمار نشان می‌دهد که سهمی از مبادلات رمزارز جهانی قابل توجه از جنبه‌های مجرمانه برخوردار است اگرچه عمده تراکنش‌های بازار سالم است. همچنین، بسیاری از پروژه‌های نامعتبر مبتنی بر رمزارز مانند ICOهای بی‌پشتوانه یا طرح‌های پانزی بارها منجر به کلاهبرداری از سرمایه‌گذاران شده‌اند. این نوع کلاهبرداری‌ها در چند سال اخیر گسترش یافته و به دلیل ناشناخته بودن تکنولوژی و تبلیغات اغواگرایانه، بسیاری از کاربران را هدف قرار داده است. به طور مثال، در ایران نیز طرح‌های پانزی رمزارزی ظهور کرده که وعده سودهای کلان داده و پس از جمع‌آوری سرمایه ناپدید می‌شوند. کارشناسان هشدار داده‌اند که اشتیاق مردم برای جبران ضررهای اقتصادی می‌تواند آنها را به دام این پروژه‌ها بکشاند.

نوسانات شدید قیمت رمزارزها به خودی خود یک تهدید اقتصادی است. سرمایه‌گذارانی که بدون درک کافی وارد بازار رمزارز می‌شوند، ممکن است در اثر سقوط‌های ناگهانی متحمل زیان سنگین گردند. بیت‌کوین به عنوان پرچمدار رمزارزها، چندین بار کاهش ۵۰ تا ۸۰ درصدی را تجربه کرده است که برای تازه‌واردان شوک‌آور بوده است. بنابراین ثبات ضعیف قیمتی و هیجانات بازار، از چالش‌های اساسی این حوزه است. علاوه بر این، برخی پروژه‌های کلاهبردار وعده‌های واهی بدون شفافیت ارائه کرده و افراد زیادی را از طریق روش‌های هرمی یا پانزی فریب داده‌اند.

نهایتاً تحریم‌های بین‌المللی یکی دیگر از پیچیدگی‌های رمزارز در ایران است. از یک سو رمزارزها می‌توانند به عنوان ابزار دورزدن تحریم‌ها عمل کنند؛ همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، حجم بالای خرید رمزارز از سوی ایرانیان در سال‌های اخیر تا حدی به قصد انتقال ارز بدون واسطه بانکی بوده است. از سوی دیگر، فشار تحریم‌ها بر مبنای رمزارز نیز بالا رفته است؛ مقام‌های آمریکایی بارها هشدار داده‌اند استفاده غیرقانونی از رمزارز برای دور زدن تحریم‌ها را پیگیری می‌کنند. در مجموع، اقتصاد رمزارز در ایران در میانه سیاست‌های تحریمی بین‌المللی قرار دارد که از یک سو انگیزه استفاده از آن را افزایش داده و از سوی دیگر تهدیدهای جدید نظارتی و حقوقی بر فعالان تحمیل کرده است.

فرصت‌ها و مزایا

در کنار چالش‌ها، رمزارزها فرصت‌های اقتصادی قابل توجهی نیز فراهم می‌کنند. مهم‌ترین مزیت این فناوری، کاهش وابستگی مالی و مبادلات تجاری به دلار آمریکا است. با استفاده از رمزارزها می‌توان بدون نیاز به سیستم بانکی سنتی و البته با رعایت محدودیت‌های داخلی، معاملات بین‌المللی را انجام داد. به عنوان مثال، شرکت‌هایی که دسترسی به حساب بانکی خارجی ندارند می‌توانند از طریق تبدیل وجوه به رمزارز و انتقال آن به طرف مقابل، دلار نقد یا معادل آن را دریافت کنند. در شرایط تحریمی کنونی، رمزارزها یک راه‌حل بالقوه برای دور زدن محدودیت‌های بانکی و نقل و انتقال پول بین‌المللی ارائه می‌دهند. بسیاری از کارشناسان معتقدند که استفاده هوشمندانه از این ابزار می‌تواند بخشی از اثرات منفی تحریم را خنثی کند، البته به شرط نظارت کافی و جلوگیری از سوءاستفاده‌های غیرقانونی.

علاوه بر این، رمزارزها امکان مشارکت ایران در اقتصاد دیجیتال جهانی را فراهم می‌کنند. در دنیایی که فناوری بلاک‌چین و رمزارزها به سرعت در حال گسترش است، کنار گذاشتن کامل این بازار می‌تواند به انزوای اقتصادی بیشتر ایران منجر شود. با فراهم آوردن چارچوب‌های قانونی روشن و جذب سرمایه‌گذاری (چه داخلی و چه محدوداً خارجی)، می‌توان صنعت رو به رشدی در زمینه خدمات مالی دیجیتال و توسعه نرم‌افزار ایجاد کرد. در حوزه داخلی نیز، رمزارزها می‌توانند به ابزار مقابله با تورم و کاهش اتکا به نظام بانکی دولتی تبدیل شوند. استفاده از توکن‌های بومی یا بسترهای مالی مبتنی بر بلاک‌چین (مانند «رمزارز ملی» که چندی پیش مورد بررسی قرار گرفته) امکان انتقال اعتبار و تسویه حساب‌ها را با شفافیت بیشتر و هزینه کمتر فراهم می‌آورد.

در عمل برخی فعالان بازار و کارشناسان معتقدند رمزاشارزرزها، در صورت تنظیم مقررات مناسب، می‌توانند جذب سرمایه‌گذاری خارجی هم داشته باشند. برای نمونه، ایرانیان خارج از کشور با سرمایه‌های دلاری امکان سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بلاک‌چین ایران را به‌دست می‌آورند و شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی می‌توانند سرویس‌های مالی نوین (مانند کیف‌پول، صرافی، راهکارهای بلاک‌چین) را توسعه داده و جهانی کنند. هر چند تاکنون سرمایه‌گذاری خارجی ملموسی در بازار رمزارز ایران گزارش نشده، اما زمینه‌های فناوری و تامین نیازهای خدماتی در داخل کشور وجود دارد.

به طور خلاصه، قابلیت‌های رمزارزها در پردازش تراکنش‌های سریع برون‌مرزی، مقاومت نسبی در برابر تورم (به ویژه رمزارزهای ثابت یا دارای پشتوانه سخت) و امکان ایجاد نهادهای مالی غیرمتمرکز، چشم‌اندازهایی امیدوارکننده برای اقتصاد دیجیتال ایران پدید آورده است. البته این فرصت‌ها تنها در سایه قانون‌گذاری مناسب و شفافیت به‌دست می‌آیند.

دیدگاه کارشناسان داخلی

کارشناسان اقتصادی و فناوری ایران در مورد آینده رمزارزها دیدگاه‌های متنوعی دارند، اما اغلب بر ضرورت «ساماندهی» و «سیاست‌گذاری شفاف» تأکید می‌کنند. بسیاری از ایشان بر این باورند که صرف‌نظر از مسایل تحریم یا ایدئولوژی، رمزارزها یک فناوری نوآورانه هستند که نمی‌توان به‌کلی نادیده‌شان گرفت. صالح خواجه‌دلویی، نائب‌رئیس کمیسیون رمزارز انجمن فین‌تک ایران، مدیریت واحد بانک مرکزی در حوزه رمزارزها را «نادرست» ارزیابی کرده و هشدار داده است که بدون زیرساخت‌های قانونی و چارچوب شفاف، امکان ساماندهی فعالیت‌های ارز دیجیتال وجود ندارد و بزرگ‌ترین مانع در مسیر ایجاد اقتصاد ارز دیجیتال شفاف، نبود سیاست‌گذاری روشن از سوی نهادهای رسمی کشور است. به عبارت دیگر، کارشناسان داخلی معتقدند لازم است سیاست‌گذاران یک ساختار منسجم و مشخص برای رمزارزها تعریف کنند تا فعالان بازار بدانند چگونه و تحت چه ضوابطی می‌توانند فعالیت کنند.

در عین حال، برخی دیگر مانند نصراللهی (مدیرعامل یک شرکت فناوری مالی) ضمن اشاره به کاربردهای احتمالی رمزارزها در مبادلات ارزی، تأکید می‌کنند نباید ماهیت فناوری را بخاطر سوءاستفاده‌های محدود محکوم کرد. او در مصاحبه‌ای گفته است رمزارز مانند هر فناوری دیگری می‌تواند هم در مسیر درست (شفاف‌سازی و تسهیل مبادلات) و هم نادرست (تأمین مالی تروریسم یا پولشویی) استفاده شود. به طور کلی، ضرورت تدوین سیاست‌های روشن و همکاری چندجانبه (بانک مرکزی، وزارت اقتصاد، بورس، شورای عالی فضای مجازی و… ) در این حوزه مورد اتفاق نظر تحلیلگران است. آن‌ها هشدار می‌دهند که ادامه وضع موجود (عدم‌قطعیت و چندصدایی) موجب سردرگمی فعالان، افزایش ریسک و از دست رفتن فرصت‌های اقتصادی خواهد شد.

به بیان دیگر، دیدگاه غالب کارشناسان داخلی این است که اگرچه رمزارزها تهدیدها و چالش‌های خود را دارند، ولی با نظارت مناسب و قانون‌گذاری شفاف می‌توان از مزایای آنها بهره برد. آن‌ها پیشنهاد می‌کنند قوانین مشخصی مانند اعطای مجوز به استخراج‌کنندگان (مانند کاری که وزارت صمت انجام داده) همراه با چارچوب نظارتی روشن برای صرافی‌ها و خدمات رمزارزی وضع شود. همچنین تشکیل مرکز هماهنگی میان نهادهای دولتی و بخش خصوصی برای مدیریت و ارتقای فناوری بلاک‌چین و رمزارزها «چاره‌ساز» دانسته می‌شود.

 با در نظر گرفتن آنچه گفته شد، می‌توان نتیجه گرفت که رمزارزها در ایران و جهان ابعادی پیچیده و چندگانه دارند. از یک سو، قابلیت‌های فناوری بلاک‌چین و رمزارزها فرصتی برای ورود به اقتصاد دیجیتال جهانی و کاهش‌وابستگی به نظام بانکی سنتی فراهم آورده‌اند. از سوی دیگر، نبود چارچوب قانونی مشخص و مخاطرات اجرایی (پول‌شویی، امنیت، نوسان) نقاط ضعف جدی این حوزه هستند. عملکرد بازار در سال‌های اخیر نشان داده است که تمایل سرمایه‌گذاران ایرانی به سمت رمزارزها بسیار بالا است؛ بنابراین سیاست‌گذاران ناگزیرند با پذیرش واقعیت، مقرراتی تعریف‌شده تدوین کنند. کارشناسان داخلی بر این باورند که تنها با تعریف قوانین شفاف و همکاری سازمان‌های متولی می‌توان از رمزارزها به شکل سازنده‌ای بهره برد و در عین حال ریسک‌ها را کاهش داد. این رویکرد چندبُعدی، هم زمینه پیشرفت در اقتصاد دیجیتال را فراهم می‌کند و هم امکان مقابله با تهدیدهای امنیتی و مالی احتمالی را خواهد داد.

درباره تحلیل قیمت طلا نیز مطالعه کنید:

https://eghtesadafarin.com/iran-economic-news/gold-currency-and-money-news/gold-price/